EEN BEELDENDE VERTELLING VAN (MUZIKALE) WEETJES UIT DE GESCHIEDENIS VAN GAUDEAMUS

STERKER DAN DE WET VAN MURPHY 
Wist je dat de Europese doorbraak van de Chinese componist Tan Dun in 1989 van struikelblokken aan elkaar hing? De Fransen bliezen de organisatie van de ISCM Wereld Muziek Dagen af. Snel redde Gaudeamus het festival. Te elfder ure werd Tan Dun ingevlogen voor de uitvoering van zijn ‘On Taoïsm’. Voor een repetitie bleef nauwelijks tijd over. Vervolgens verdween de enige, handgeschreven partituur … en werd net op tijd weer gevonden. Alsnog zong Tan Dun de sterren van de hemel!
Klik hier voor meer over Tan Dun en Gaudeamus

‘HIGHBROW VERSCHRIKKELIJK’

Wist je dat Het Parool het vertrek van Gaudeamus Muziekweek uit Amsterdam eind 2010 bestempelde als een van de ergste feiten dat jaar: ‘highbrow verschrikkelijk’.

HOW DO YOU WANT TO PLAY IT?

Wist je dat het bijna niemand eind jaren ’60 lukte om het werk van Ferneyhough volledig uit te voeren? Dat lukte het Gaudeamus Kwartet in 1968 wel! Ook de virtuoze basklarinettist Harry Sparnaay kreeg het in 1977 als een van de weinigen voor elkaar om tot zo’n 70 procent van de voorgeschreven noten te vertolken. De muziek stond op acht lessenaars over de volle breedte van het podium opgesteld, en diende gespeeld te worden met ‘circulair breathing’, dus zónder ademstops. Het programmeren van dit soort werk bezorgde Gaudeamus het imago van onbegrijpelijke-muziekpromotor.

WERK ZONDER UITVOERING
Wist je dat het werk waarmee Claus-Steffen Mahnkopf in 1990 de Gaudeamus Award won nog nooit heeft geklonken? De jury herkende een veelbelovende partituur. Dirigent Elgar Howard weigerde echter om het op de lessenaar te zetten. Volgens de pers bleef het publiek daarmee ‘een somber stemmende luisterervaring bespaard’. Ondanks de toezegging van het Radio Kamer Orkest het later wél te zullen spelen, is het werk tot op de dag van vandaag onuitgevoerd gebleven.

ELEKTRONISCHE KLANKEN BLIJVEN ONTDEKKEN

Wist je dat de eind jaren ‘50 opgerichte studio CEM voor elektronische muziek nog altijd bestaat? Gestart in een paviljoentje in de tuin van Huize Gaudeamus in Bilthoven, is de studio via Hilversum, Arnhem, Amsterdam, Rotterdam recent ‘geland’ in de Willem II Studio’s van ‘s Hertogenbosch. Inspirators Michael Fahres en Armeno Alberts begeleidden vol overgave nieuwe generaties musici om de veelzijdige mogelijkheden van de analoge klankapparatuur te blijven ontdekken. En ook los van de CEM-studio besteedde Gaudeamus continu aandacht aan de laatste ontwikkelingen in de elektronische muziek: in de Muziekweken en in diverse speciale festivals.

> Klik hier om meer te lezen over de betrokkenheid van Gaudeamus bij het elektronische muziekleven in Nederland.

Alles lezen over de eerste jaren van studio CEM in de jaren ’50 en ’60 en het vervolg ervan tot op heden? Lees het artikel van Kees Tazelaar.

DIVERSITEIT AVANT LA LETTRE

Wist je dat Gaudeamus al muziek uit de hele wereld bijeenbracht tijdens de International Composers Workshop, lang voordat hiervoor de term ‘diversiteit’ werd geïntroduceerd? De workshop vond jaarlijks afwisselend plaats in Amsterdam en Bulgarije van begin jaren ‘80 tot 2000. Onder leiding van Ton de Leeuw en Dimiter Christoff werkten componisten en musici uit onder andere Azië, Oost- en West-Europa een week lang samen aan kruisbestuiving, presentaties en concerten.

MEER VROUWEN OP HET PODIUM

Wist je dat Pauline Oliveros de eerste vrouwelijke componist was die, in 1962, de Muziekweek won? Pas in 1985 en 1987 werd ze gevolgd door Unsuk Chin en Karen Tanaka. In 2014 won Anna Korsun, in 2019 Kelley Sheehan. Ter gelegenheid van het 75-jarig jubileum schrijft Karen Tanaka op verzoek van Gaudeamus een nieuw pianowerk voor Ralph van Raat. Ook met het verhogen van de leeftijdsgrens en evenwichtige nominaties voor de Muziekweek wil Gaudeamus meer vrouwelijke componisten een podium bieden.

EERSTE EN LAATSTE CONCERT

Wist je dat Pauline Oliveros niet alleen de eerste, maar ook de laatste uitvoering van haar werk heeft laten horen bij Gaudeamus? In 2016 was de Amerikaanse componist/accordeonist uitgenodigd voor het festival ‘LeGuessWho?’ in Utrecht. Haar concert vond plaats op 13 november in Theater Kikker. Elf dagen later, weer thuis in New York, overleed ze onverwacht.

Klik hier voor meer over Pauline Oliveros en Gaudeamus

ZWAAIEN UIT HET RAAM

Wist je dat Gaudeamus in 75 jaar maar drie directeuren heeft gehad? De wisselingen voltrokken zich bescheiden. Fotomomentje? Toen Chris Walraven afscheid nam en Henk Heuvelmans aantrad, zag de persfotograaf de twee boven bij het raam staan en, ‘klik’, de foto was genomen. Prettige dag verder.

ONBEGREPEN VERKENNING

Wist je dat Gaudeamus al in 1972 verkende hoe het uitpakt als je ook muzikanten uit andere takken van muziek uitnodigt voor de Gaudeamus Muziekweek? Zo stond ineens een combinatie met het Theo Loevendie Consort en popgroep Focus op het podium. Maar voor de pers en het publiek bleek de ‘verzuiling’ van de muziekdisciplines nog té sterk om een grensoverschrijdend experiment met improviserende jazz- of popmuzikanten te kunnen waarderen. Het kreeg voorlopig geen navolging.

‘NOT WHAT I HAD EXPECTED’

Wist je dat Gaudeamus het publiek jaren later toch opnieuw onthaalde op andere muziekstijlen tijdens de Night(s) of the Unexpected in het BIM-huis, de Melkweg en Paradiso? Bezoekers kwamen af op een voor hen bekende artiest en werden tussendoor verrast door een ensemble of componist met geheel andere muziek. De allereerste keer meldde een bezoeker zich na enige tijd weer bij de kassa om zijn geld terug te krijgen omdat ‘het niet bepaald was wat hij verwacht had.’

RESONERENDE LICHAAMSSAPPEN?

Wist je dat zelfs voor Gaudeamus’ begrippen sommige muzikale experimenten nu nog lastig te plaatsen zijn? De Amerikaanse componist Daniel Lentz bond eens ‘neurofonen’ aan het lichaam van enkele musici om ervoor te zorgen dat opgenomen klanken van koor en orkest hard naar binnen zouden klinken en de lichaamssappen tot resoneren zouden brengen. Het opgevangen geluid werd vervolgens weer via speakertjes de zaal in geslingerd.

EXCLUSIVITEIT HEEFT EEN PRIJS

Wist je dat de inzending ‘Consolation I’ van de inmiddels vermaarde Helmut Lachenmann in 1968 buiten de prijzen viel omdat het al eerder elders te horen was geweest? De jury móest haar eigen regels wel volgen: een stuk diende in première te gaan tijdens de Gaudeamus Muziekweek. In de pers werd gesproken van een ‘een wat al te strenge regel’ voor een ‘onaantastbaar meesterwerk’. Lachenmann brak vervolgens ergens anders door…

STRAALJAGERS DOOR DE KERK

Wist je dat de politie in 1994 onverbiddelijk de stoppen kwam uittrekken toen The Birmingham Electro Acoustic Sound Theatre – alias The Beast – even een ‘geluidscheck’ deed met zo’n honderd luidsprekers voor een optreden in de Posthoornkerk in Amsterdam? Nietsvermoedende medegebruikers van het monumentale pand waren zich rot geschrokken van de ‘herrie van straaljagers dwars door de kerk’. In allerijl werd het Stedelijk Museum bereid gevonden om The Beast daar hetzelfde weekend nog te laten optreden, mét alle luidsprekers erbij.