Tijdens de vele concerten in het Gaudeamus Festival klinken ook veel nieuwe werken waarvan de inkt nog maar net droog is. Wij gingen in gesprek met een aantal componisten die vertellen over de compositie die zij in opdracht van ons geschreven hebben.
Componist Karmit Fadael, geboren in Treuchtlingen (DE) en opgegroeid in een kleine stad in het noorden van Nederland, heeft zowaar twee composities die tijdens Gaudeamus in première gaan. In opdracht van Gaudeamus schreef ze nieuw werk voor het duo Merel Vercammen & Femke IJlstra. Het andere werk schreef zij voor Michela Amici en Elisa de Toffol en zal klinken als onderdeel van Gaudeamus New Traditions bij het podium Hoge Woerd.
Ik ontmoette haar in een café op Utrecht Centraal. Ze had nog even tijd om mij in haar drukke schema in te proppen, want ze moest zo gelijk door naar een repetitie met het koperkwintet voor het residentie orkest van Den Haag. Een stuk waar zij nu nog niet over mag praten, maar ik zag aan haar gezicht dat ze het heel leuk vindt. Nadat zij in 2019 successful aan het Den Haags Conservatorium in compositie afstudeerde, dacht ze dat het leven als componist moeilijk zou worden. ‘Ik dacht dat ik hopelijk af en toe een kamermuziekstuk mag schrijven en dat zal het zijn waarschijnlijk’. Zoals het leven gaat, liep het anders dan gepland. In 2020 had zij de mogelijkheid een opdracht te doen voor het residentie orkest Den Haag. Door corona werd dit verplaatst. Vervolgens vroegen ze haar voor een stuk voor strijkkwartet. Dit strijkkwartet werd als video op Facebook geplaatst. ‘Iedereen was natuurlijk ineens super online. Dus dat deed het wel goed’. Dan kwam ineens Music for Empty Spaces en begin 2021 kwamen de vrienden van het Radio Philharmonisch orkest met een stipendium. Een van haar vele dromen wordt werkelijkheid: schrijven voor een orkest.
Al op een vroege leeftijd begon ze met componeren. Toen ik haar vroeg hoe dit tot stand kwam, antwoordde ze droog; ‘We moesten op mijn middelbare school verplicht componeren in muziek. Mijn muziekdocent was gewoon heel fanatiek.’ Zij zat op een gewone boerenschool op het platteland, waar muziek een groot onderdeel van het leerplan was. Met viool als eerste instrument deed zij in haar eindexamenjaar van VWO mee aan de compositiewedstrijd van het nederlandse blazersensemble. Daarmee is zij best wel ver gekomen en waren de eerste stappen in haar carrière gezet.
Vandaag schrijft zij op verschillende manieren een stuk. Het is niet meer altijd vanuit de viool. Het kan ook met een piano zijn, als het stuk er om vraagt. Wat er ook kan gebeuren is dat zij lang over een concept nadenkt, het dan opschrijft in tekst en vervolgens improviserend speelt en opneemt. Vanuit daar gaat zij het zo precies mogelijk in noten uitschrijven. Ik moest lachen over deze best wel handige manier. Haar antwoord daarop was: ‘Ik wil niet constant gummen. Dus ik schrijf het pas uit als ik de definitieve versie heb’. Is het toch een stuk dat niet om een uitgeschreven notatie vraagt, dan gebruikt ze ook grafische notatie of tekstuitleg om geïmproviseerde delen in de partituur op te nemen. Belangrijker voor haar is de intensieve samenwerking met de uitvoerder(s) om een stuk tot stand te laten komen, zoals bij het stuk dat zij voor Merel Vercammen en Femke IJlstra schreef. Femke (saxophoon) en Merel (viool) hebben Karmit de opdracht gegeven om een stuk te schrijven dat gebaseerd is op de filosofie van Bruno Latour. Het idee erachter is dat alles, dus niet alleen de mens, een politieke stem krijgt. Deze stemmen heeft zij verklankt in het stuk, waardoor natuurgeluiden een groot onderdeel zijn. Dit vraagt natuurlijk naar een klank-onderzoek. ‘Ik had een heel duidelijk beeld van alles wat de viool kan en ik weet ook genoeg over saxophoon, maar ik weet het lang niet zo goed als Femke. We hebben toen bij de eerste repetitie samen gekeken hoe Femke op de saxophoon soortgelijke geluiden als Merel kan maken. Zo hebben we samengewerkt om de sfeer te verwezenlijken.’
I poeti is het tweede stuk wat tijdens het Gaudeamus festival 2021 in première wordt gebracht. Een stuk voor Michela Amici (harp) en Elisa de Toffol (zang). De titel heeft zij niet zelf bedacht; de tekst komt namelijk van de Italiaanse zangeres Elisa. ‘Het moment dat je met zang samen werkt, werk je met tekst. Ik heb Elisa gevraagd wat zij voor tekst wil hebben. Toen heeft zij zelf een tekst geschreven. Het gaat over alles wat er omgaat in het leven van een poëet en hoe die tot inspiratie komt. Dit heb ik verklankt in een melodie’. Het was eerst een stuk met het gebruik van maqam (Arabische toonladders met gebruik van microtonen) bij de zang melodie, een stijl die Karmit heel mooi en inspirerend vind. Daarvoor moesten zij de harp verstemmen, gelukkig had Michela daar geen probleem mee. Maar omdat zij meerdere stukken op een avond spelen die niet in deze stemming zitten, hebben zij uiteindelijk ervoor gekozen om de harp niet te verstemmen. Alsnog blijven arabische toonladders een onderdeel van Karmits composities. Lachend zegt ze: ‘Ik vind het heel mooi werken. Ik merk nu ook dat het in mijn gehoor is gaan zitten. Lekker verhoogde en verlaagde toonladders. ‘
Tijdens het luisteren van haar muziek viel mij op dat ze onder andere veel gebruik maakt van lange tonen. Ik was benieuwd naar of dit een specifieke reden heeft voor Karmit en ze zegt dat het voor haar heel veel met klankonderzoek te maken heeft. ‘Ik denk dat het begon in mijn studie. Er was bijvoorbeeld een etudes opdracht, om maar heel weinig noten te gebruiken. 5 of 7, en daar dan zo veel mogelijk uit te halen. Ook al hou ik me niet altijd aan regels, zulke opdrachten resoneren wel bij mij. Ik denk dat ik daar op dit spoor terecht kwam’.
Tenslotte vroeg ik haar of er een droom is die ze in haar leven nog wil bereiken. ‘Hm. Nee niet perse. Ik wil zo veel mogelijk blijven doen en onderzoeken zonder dat ik mijzelf ga herhalen. Voor mijn gevoel doe ik dat nu niet’, zegt ze lachend. Trots en heel erg dankbaar voegt ze nog toe: ‘Ik heb nu echt een droomleven met alles wat ik mag doen. Ik ben er heel blij mee’.
Foto door Marco Borggreve
Geschreven door Rebecca Kreyenberg